Theo Đông y, viêm đại tràng (đại tràng ung) xảy ra do thấp, phong, thử và nhiệt xâm nhập vào cơ thể khiến tỳ vị tổn thương và chức năng tiêu hóa suy giảm. Khác với Tây y, điều trị viêm đại tràng bằng thuốc Đông y không chỉ tập trung cải thiện triệu chứng mà còn hỗ trợ kiểm soát căn nguyên và bồi bổ sức khỏe.
Viêm đại tràng theo quan niệm Đông y
Theo Đông y, bệnh viêm đại tràng còn được gọi là chứng đại tràng ung hoặc phúc thống. Bệnh xảy ra do mầm bệnh từ bên ngoài (thấp, thử, nhiệt và phong) xâm nhập vào cơ thể khiến trường vị (ruột – dạ dày) bị tổn thương, rối loạn chức năng chuyển hóa, dẫn đến chứng lỵ hàn thấp và lỵ thấp nhiệt. Nếu không kiểm soát kịp thời, bệnh có thể chuyển sang giai đoạn mãn tính khiến âm huyết hao tổn, khí trệ và tỳ hư.
Trong đó, thấp là nguyên nhân thường gặp nhất bao gồm thói quen uống nhiều rượu, sử dụng hải sản tươi sống, dung nạp nhiều thực phẩm khó tiêu,… Ngoài ra, bệnh cũng có thể xảy ra do thất tình nội thương (buồn rầu, lo sợ và dư chấn tinh thần).
Chứng đại tràng ung đặc trưng bởi tình trạng đau bụng dưới, âm ỉ hoặc đau quặn, đại tiện lỏng hoặc táo, bụng đầy trướng, khó tiêu và thường có chất nhầy trong phân. Bệnh kéo dài có thể gây mệt mỏi, suy nhược thể trạng, mất ngủ, giảm trí nhớ, hay cáu gắt và thần sắc kém.
Thông thường, Tây y chủ yếu kiểm soát nhiễm trùng ở đường ruột và tập trung điều trị triệu chứng. Tuy nhiên Đông y chia chứng đại tràng ung thành từng thể riêng biệt. Sau đó áp dụng bài thuốc phù hợp để giảm triệu chứng, cải thiện căn nguyên, bồi bổ sức khỏe và điều hòa chức năng tiêu hóa.
Bài thuốc Đông y tương đối lành tính và có phạm vi chỉ định rộng – đặc biệt phù hợp với người cao tuổi và người có các bệnh lý nền. Tuy nhiên so với thuốc Tây, thuốc Đông y có hiệu quả chậm nên hầu như không được áp dụng trong các trường hợp bệnh nặng.
Bài thuốc Đông y điều trị viêm đại tràng
Dưới đây là một số bài thuốc Đông y chữa viêm đại tràng theo từng thể riêng biệt. Để lựa chọn được bài thuốc phù hợp với thể bệnh, bạn nên xem xét các triệu chứng lâm sàng và xác định căn nguyên gây bệnh.
1. Bài thuốc Đông y trị viêm đại tràng thể hàn thấp
Viêm đại tràng thể hàn thấp điển hình bởi triệu chứng bụng đầy hơi, đau âm ỉ, tiêu chảy, tăng tần suất đại tiện,… Ngoài ra thể hàn thấp còn gây ra một số triệu chứng toàn thân như người gầy sút, ăn uống kém, tay chân lạnh, cơ thể xanh xao và mất sức.
Căn nguyên gây ra chứng hàn thấp là do dùng nhiều thực phẩm có tính hàn và đồ tanh sống khiến tỳ không vận hóa được, trung dương bị dồn ép mà gây nên. Các bài thuốc chữa viêm đại tràng thể hàn thấp có tác dụng kiện tỳ bổ vị và ôn trung tán hàn.
- Bài thuốc 1: Dùng đinh lăng, ngũ gia bì, bạch truật và hoài sơn mỗi thứ 16g, lương khương, tất bát, liên nhục, hậu phác, đương quy mỗi thứ 12g, vỏ quế 8g, bán hạ 10g. Sắc uống, ngày dùng 1 thang.
- Bài thuốc 2: Chuẩn bị lá đinh lăng (sao), bạch truật và hoài sơn mỗi thứ 16g, trần bì 10g, lá xuyên lâm tiên, chích cam thảo, hậu phác, lá khổ sâm, ngải diệp, ý dĩ, cẩu tích và bạch linh mỗi thứ 12g. Sắc uống, ngày dùng 1 thang.
2. Thuốc Đông y chữa viêm đại tràng thể tỳ hư khí trệ
Viêm đại tràng thể tỳ hư khí trệ biểu hiện bởi tình trạng nóng ruột, sôi bụng, đầy bụng, đi ngoài nhiều lần và đau bụng nhiều khi về đêm hoặc gần sáng. Thể bệnh này còn gây đau hạ vị từng cơn, thường xuyên lo lắng, rêu lưỡi dày trắng và mạch tế sác.
- Bài thuốc 1: Sử dụng đại táo 3 quả, đẳng sâm và bạch truật mỗi thứ 16g, hoàng kỳ, táo nhân, phục thần mỗi thứ 12g, gừng nướng 4 lát, viễn chí, quế tâm và trích thảo mỗi thứ 6g, đương quy 10g, mộc hương 8g. Sắc uống, ngày dùng 1 thang.
- Bài thuốc 2: Chuẩn bị hoàng tinh, táo nhân, xuyên quy và hoàng kỳ mỗi thứ 12g, đại táo 3 quả, đẳng sâm, mạch môn, sinh địa và bạch truật mỗi thứ 16g, cam thảo, trần bì và viễn chí mỗi thứ 6g. Sắc uống, ngày dùng 1 thang.
- Bài thuốc 3: Dùng cam thảo 4g, mộc hương 2g, hoài sơn, đẳng sâm, mộc hương, liên nhục và ý dĩ nhân mỗi thứ 12g, trần bì, binh lang, sa nhân và chỉ xác mỗi thứ 8g. Sắc uống, ngày dùng 1 thang. Nếu bụng đau nhiều, có thể gia thêm can khương 6g.
3. Bài thuốc Đông y chữa viêm đại tràng thể táo kết co thắt
Thể táo kết co thắt xảy ra do đau buồn, suy nghĩ nhiều, suy dinh dưỡng, lười hoạt động và ngồi nhiều. Viêm đại tràng ở thể này gây đau hạ vị từng cơn, ăn uống không tiêu, thường xuyên cảm thấy đầy hơi, ăn ngủ kém, người mệt mỏi, phân có đầu khô và đuôi nhão kèm theo chất nhầy.
- Bài thuốc 1: Sử dụng đại táo 3 quả, mạch môn, sinh địa và đẳng sâm mỗi thứ 16g, táo nhân, hoàng kỳ, hoàng tinh, xuyên quy, bạch truật mỗi thứ 12g, viễn chí và cam thảo mỗi thứ 7g. Sắc uống ngày 1 thang, dùng liên tục trong 10 ngày.
- Bài thuốc 2: Dùng lá mơ lông, đẳng sâm, sinh địa và rau má mỗi thứ 16g, hoàng kỳ, toan táo nhân, ngải tượng mỗi thứ 12g, táo 3 quả, viễn chí, trần bì mỗi thứ 6g, đại hoàng 4g, chỉ xác 8g. Sắc uống ngày 1 thang, nên dùng liên tục trong 10 ngày liền.
4. Bài thuốc Đông y chữa chứng đại tràng ung thể âm huyết thiếu
Đại tràng ung thể âm huyết thiếu xảy ra do cơ thể nóng lại ăn nhiều dầu mỡ, giàu đạm nên tỳ vị tiêu hóa kém và không thể chuyển hóa hoàn toàn. Thể bệnh này thường gây khó khăn khi đại tiện, đau quặn bụng, miệng đắng và có cảm giác dễ chịu sau khi trung tiện.
- Bài thuốc 1: Dùng minh giao (cao da trâu), chỉ xác, binh lang mỗi thứ 8g, hoàng đằng và hoàng liên mỗi thứ 5g, rau má, sinh địa và hồng hoa mỗi thứ 12g, cam thảo 4g. Sắc uống, mỗi ngày dùng 1 thang.
- Bài thuốc 2: Sử dụng hoàng liên 11g, hoàng đằng 10g và hoàng bá 10g. Đem sắc với 200ml, sau đó lọc bã và để nguội còn khoảng 30 – 35 độ C thì thụt rửa đại tràng để dễ đi tiêu (chỉ nên thực hiện tại cơ sở y tế).
5. Bài thuốc Đông y trị viêm đại tràng thể thấp nhiệt
Viêm đại tràng thể thấp nhiệt xảy ra do ăn nhiều đồ nóng, dầu mỡ, uống rượu bia, ít uống nước, vận động khiến tỳ vị ứ trệ và tổn thương. Thể bệnh này thường gây đau bụng âm ỉ, chướng bụng, đầy hơi, đại tiện táo lỏng xen kẽ, người gầy sút, mệt mỏi và ăn uống kém.
Bài thuốc Đông y chữa viêm đại tràng thể thấp nhiệt có tác dụng hóa thấp kiện tỳ, thanh nhiệt và chống viêm.
- Bài thuốc 1: Dùng cam thảo chích, liên nhục, đương quy, liên kiều và kê nội kim (sao vàng) mỗi thứ 12g, hoài sơn, bồ công anh, cây ngũ sắc, lá nhót và nam hoàng bá mỗi thứ 16g, ngân hoa, bán hạ và hậu phác mỗi thứ 10g. Sắc uống, ngày dùng 1 thang.
- Bài thuốc 2: Gia thêm sinh khương 4g, trần bì (sao) 12g và chỉ xác 10g nếu bụng khó chịu và đầy hơi.
- Bài thuốc 3: Gia thêm toan táo nhân (sao đen) 16g, ngũ vị 12g, nhân sâm 10g và sinh khương 6g nếu cơ thể suy nhược, mất sức.
6. Bài thuốc Đông y chữa viêm đại tràng sau lỵ
Lỵ (kiết lỵ) là tình trạng viêm nhiễm đường ruột do ký sinh trùng hoặc vi khuẩn. Sau khi điều trị lỵ, đại tràng có thể bị viêm loét hoặc co thắt bất thường (viêm đại tràng co thắt). Viêm đại tràng sau lỵ đặc trưng bởi tình trạng đau bụng từng cơn, ăn uống kém, phân sống kèm theo dịch nhầy, đại tiện nhiều lần,…
Các bài thuốc chữa thể bệnh này thường có tác dụng kiện tỳ bổ vị, thanh nhiệt và chống viêm.
- Bài thuốc 1: Sử dụng cỏ mực, lá mã đề (sao vàng hạ thổ), cây seo gà, lá đinh lăng (sao thơm) và cỏ sữa lá to mỗi thứ 20g, bạch truật, cát căn, lá nhót, búp ổi và lá khổ sâm mỗi thứ 16g. Đem dược liệu sắc uống, mỗi ngày dùng 1 thang.
- Bài thuốc 2: Dùng cây ngũ sắc (sao vàng), lá đinh lăng, lá phèn đen, cây seo gà và rau sam mỗi thứ 20g, chi tử 12g và hoàng liên 12g. Sắc uống, ngày dùng 1
- Bài thuốc 3: Chuẩn bị kê nội kim (sao), hoàng đằng, búp ổi, cam thảo chích và bạch truật mỗi thứ 12g, cỏ sữa lá to, lá nhót, cỏ mực mỗi thứ 20g, ý dĩ và kim ngân hoa mỗi thứ 10g. Sắc uống ngày dùng 1 thang, sử dụng liên tục 10 – 15 ngày.
Lưu ý khi dùng thuốc Đông y chữa viêm đại tràng
Chữa viêm đại tràng bằng Đông y có độ an toàn tương đối cao và phù hợp với người cao tuổi, người chức năng gan thận suy yếu hoặc người có bệnh lý nền. Tuy nhiên phương pháp còn tồn tại một số mặt hạn chế và rủi ro tiềm ẩn. Vì vậy khi áp dụng, bạn nên lưu ý một số thông tin quan trọng sau:
- Thực tế, bài thuốc Đông y chỉ đem lại hiệu quả đối với viêm đại tràng có mức độ nhẹ đến trung bình. Đối với các trường hợp nặng, nên sử dụng thuốc Tây kết hợp với chế độ ăn uống và sinh hoạt điều độ.
- Một số bài thuốc Đông y chưa được chứng minh về độ an toàn và hiệu quả. Vì vậy trước khi thực hiện, nên tham vấn y khoa để đề phòng rủi ro và biến chứng.
- Thuốc Đông y có hiệu quả chậm nên cần kiên trì thực hiện trong thời gian dài để nhận thấy cải thiện rõ rệt. Sử dụng thuốc không đều hoặc ngưng thuốc sớm có thể không đem lại hiệu quả như mong đợi.
- Khi bị viêm đại tràng, nên ăn uống đầy đủ nhằm cung cấp dinh dưỡng cho cơ thể, cải thiện sức khỏe tổng thể và chức năng miễn dịch.
- Tuy nhiên nên tránh ăn đồ sống, tanh, có tính lạnh, thức ăn chế biến sẵn, thực phẩm chứa nhiều dầu mỡ, gia vị,… Hạn chế thực phẩm chứa sữa, đồ lên men, các loại hạt, thức ăn khô cứng và tránh dùng đồ uống chứa chất kích thích như nước ngọt có gas, rượu bia, cà phê và trà đặc.
- Kiểm soát căng thẳng, đảm bảo chất lượng giấc ngủ và tập thể dục cũng có thể làm giảm biểu hiện và ngăn chặn tiến triển của bệnh viêm đại tràng.
Điều trị viêm đại tràng bằng bài thuốc Đông y có thể phục hồi niêm mạc viêm loét, điều hòa nhu động ruột và cải thiện chức năng tiêu hóa. Tuy nhiên để đạt được hiệu quả tối ưu, nên phối hợp biện pháp điều trị với lối sống khoa học và lành mạnh.
Cập nhật lúc: 4:25 Chiều , 14/11/2024Tham khảo thêm: